8 x ondergronds Vlaanderen: boeiend verborgen

Musea, tunnels, grotten, riolen, ijs of steenkool: onder de Vlaamse grond zit meer dan je denkt. Graaf in het ondergrondse verleden en heden en ga underground op 8 manieren.

1. Dwars door de Limburgse Mergelgrotten

Zo’n 70 miljoen jaar geleden was het zuiden van Limburg nog een tropische krijtzee. Schelpen van zeedieren mengden zich met de kleigrond tot het karakteristieke mergellandschap en produceerden zo materiaal voor de bouw van kastelen, hoeves en kloosters. Door de ontginning van mergel ontstond er meer dan 300 km aan ondergrondse gangen. Voor de geïnteresseerden vinden er zelfs rondleidingen in plaats.

2. Met de mijnwerkers bij C-mine

Bij C-mine op het vroegere mijnterrein in Genk ga je onder de grond met de interactieve C-mine expeditie. Een avontuurlijke toer neemt je mee in de boeiende verhalen over de mijn. Ben je klaar voor een verrassend traject door de ondergrondse mijngangen? Via virtual reality maak je mee wat het is om mijnwerker te zijn. Daarna beklim je, in real life, de meer dan 60 meter hoge schachtbok voor een prachtig uitzicht over de groene Limburgse omgeving met haar beruchte mijnsites.

3. Oversteken via de Sint-Annatunnel

Naar Linkeroever ga je vooral voor het zicht op de Antwerpse skyline. Aanvankelijk ging de Antwerpenaar met de veerboot tot er vanaf het einde van de 18de eeuw – na het rechttrekken van de kaaien op rechteroever – discussie was over een vaste Schelde-oeververbinding. De Belgische regering koos aanvankelijk voor een zweefbrug - een rail met een elektrisch aangedreven wagenstel dat zowel voetgangers, voertuigen en zelfs trams kon transporteren. De Antwerpenaren vonden die zweefbrug aartslelijk en gingen voor de tunnel. Die kwam er pas in 1933, eentje voor voertuigen en eentje voor de voetgangers. De art-deco Sint-Annatunnel – of ‘Voetgangerstunnel’ in het plat Antwerps – heeft nog steeds de authentieke houten roltrappen, een unicum ten tijde van de inhuldiging.

4. Naar het museum in de grotten van Boekenberg

Dat er een 18de-eeuws kunstmatig grottencomplex verborgen zit in het Boekenbergpark in Deurne – een folietje van de eigenaar van het toenmalige kasteeldomein- is een goed bewaard publiek geheim. In de grotten zit sinds 1963 het Natuurhistorisch Museum Boekenberg met belangrijke stukken uit het Antwerpse zoals fragmenten van mammoet, wolharige neushoorn en walvisachtigen. De collectie mineralen bevat stukken van over heel de planeet, de afdeling archeologie objecten uit een Antwerpse opgraving zoals een middeleeuws servies. De sectie prehistorie pakt uit met maquettes die het dagelijkse leven in de steentijd weergeven, geïllustreerd met stenen werktuigen en wapens. 

5. Feestje in de Antwerpse ruien

Antwerpen is oorspronkelijk gebouwd op lage heuvels met daartussen waterwegen die de stad van water voorzagen maar ook gebruikt werden voor afval en als open riool. De stad groeide, de ruimte slonk en de stank nam toe. Daarom werd vanaf de 16e eeuw de bouw van huizen bovenop de ruien gratis. Tegen het einde van de 19e eeuw waren de ruien (en vesten) volledig overdekt. In de Tweede Wereldoorlog organiseerden de geallieerden trouwens feesten in de open ondergrondse ruimte omdat het er redelijk veilig was tijdens bombardementen. Georganiseerde wandeltochten starten op een boot over een deel dat kunstmatig onder water gehouden wordt en gaan te voet verder via drooggelegde ruien, langs oude gewelven, grachten en riolen.

6. Als archeoloog in het Gallo-Romeins Museum

In het Gallo-Romeins Museum in Tongeren start je bezoek onder de grond voor een zo groot mogelijke archeologische vibe. Het is namelijk meer dan wat er al opgegraven werd en in het museum ligt te schitteren – van Romeinse munten tot vuurstenen wapens -, het is ook wat er nog onder de grond ligt en misschien wel nooit ontdekt zal worden.

7. Lekker koel in de ijskelders

Vroeger de koelkast van de kasteeldomeinen - in de winter werden ze volgepropt met natuurijs -, nu vooral het winterverblijf van vleermuizen… IJskelders vind je in onder meer in Huldenberg, Everberg, Beveren, Maasmechelen, Lovenjoel, Huizingen, Borgloon – ze zijn vrij dik gezaaid. Vaak zijn het kegelvormige putten in baksteen onder een kunstmatige heuvel. Koepels of gewelven boven de put moeten de ruimte isoleren, ventilatiegaten voeren de vochtige lucht af. De gerenoveerde ijskelder van kasteel Arenberg in Heverlee werd in 2019 trouwens, bij wijze van experiment, gevuld met 25 ton ijs om te checken of het echt een jaar bevroren blijft. Acht maand later was er nog maar een klein restje over.

8. Spionage in de Kemmel-bunker

Twee jaar geleden werd onder de speelplaats van een kleuterschool een schuilkelder voor 175 mensen uit de Tweede Wereldoorlog ontdekt. Niets bijzonders, want ook in de jaren 50 – hartje Koude Oorlog - werden er veel schuilkelders gebouwd. België, Frankrijk, Groot-Brittannië, Luxemburg en Nederland bouwden zelfs een coördinatiebunker voor de West-Europese luchtverdediging. Eens klaar, installeert de nieuw opgerichte NAVO een eigen luchtverdediging en dus bleef Commandobunker Kemmel ongebruikt. In 1963 richtten de Belgische Strijdkrachten hem in als hoofdkwartier - in geval van oorlog, conflict of oefening. In de buik van de Kemmelberg kom je alles te weten over geheime missies, onzichtbare vijanden en hoogoplopende spanning in de 'Operations Rooms'.

Beeld (c) Dave Van Laere